Polska Czerwona

 projektu EuReCa
Opis rasy Polska Czerwona
Pierwszy Związek Hodowców Bydła Czerwonego powstał w 1894 r. przy Małopolskim Towarzystwie Rolniczym. Pierwszy opis rasy dokonany został przez L Adametza, a w 1906 r. wprowadzono urzędową ocenę mleczności krów. W 1913 r. wydano księgę rodowodową rasy Polskiej Czerwonej. Kilka słów o wydajności. Pomiędzy 1906 a 1913 rokiem kiedy to dokonywano pomiarów, średnia wydajność krów tej rasy wahała się między 1888-3349 kg mleka. W okresie międzywojennym polskie bydło czerwone stanowiło 25% krajowej populacji. Pod koniec lat sześćdziesiątych było w  Polsce około 2 mln bydła czerwonego, co stanowiło 18% pogłowia. Rozwijająca się w kraju produkcja młodego żywca wołowego i dobra koniunktura eksportowa spowodowała masowe odchodzenie od hodowli bydła czerwonego. W 1973 r. ograniczono rejonizację rasy polskiej czerwonej jedynie do 3 powiatów ówczesnego woj. krakowskiego. Wówczas hodowcy z Małopolski zakupili spoza rejonu 100 krów matek buhajów, co umożliwiło wprowadzenie nowych, cennych linii buhajów i zapewniło zachowanie różnorodności genetycznej w tej, już wtedy nielicznej populacji zarodowej. Pod koniec 1975 r. na terenie ówczesnego woj. Nowosądeckiego udało się utworzyć rejon zachowawczy hodowli bydła polskiego czerwonego, który obejmował około 55 tys. krów. Rolnicy, którzy utrzymywali wyłącznie krowy tej rasy otrzymywali dotację równoważącą 100 l mleka od sztuki rocznie, mieli zapewnione bezpłatne usługi inseminacyjne (lub krycie naturalne) oraz bezpłatną ocenę użytkowości.
W 1982 r. wraz ze zniesieniem Polska Czerwona rejonizacji ras uległ likwidacji rejon zachowawczy hodowli bydła polskiego czerwonego, zniesiono również wszelkie formy pomocy dla hodowców bydła tej rasy. Spowodowało to spadek liczebności populacji tej rasy. Bydło polskie czerwone to jedna z niewielu ras europejskich autochtonicznych. Długowieczność, odporność i wysoka zdrowotność to tylko nieliczne cechy przemawiające za założeniem hodowli. Ponadto nie bez znaczenia jest dobra płodność, wyjątkowo lekkie porody i duża żywotność cieląt stawia tę rasę jako godną uwagi. Duże znaczenie ma też doskonałe przystosowanie tego bydła do trudnych warunków środowiska, niewybredność w doborze pasz, zdolność do ograniczania wydajności umożliwiająca przetrwanie sezonowych niedoborów paszowych, jak też dość szybkie regenerowanie utraconej kondycji. Wśród cech budowy należy wyróżnić silne nogi i twarde, mocne racice. Cechy te powodują to, że bydło tej rasy jest dobrze przystosowane do podgórskich i górskich warunków bytowania i produkcji. Wyróżnia się ważnymi jakościowo cechami mleka:
  • wysoką zawartością białka
  • tłuszczu i suchej masy
  • wysoką wartością biologiczną oraz dużą przydatnością do celów serowarskich.

W strukturze rolnej gospodarstw położonych na obszarach, gdzie naturalne warunki nie sprzyjają intensywnemu systemowi produkcji rolnej, bydło polskie czerwone może być konkurencyjne wobec ras wysoko produkcyjnych. W tych bowiem warunkach rasy intensywne nie mogą wykazać swych dużych walorów użytkowych, a tym samym nie zapewniają lepszej opłacalności produkcji. Wartościowe cechy tej rasy są związane z założeniami genetycznymi ich protoplastów i stanowią, między innymi, o dużej wartości tego bydła dla zachowania bioróżnorodności gatunku. Konieczność ochrony zasobów genetycznych tej rodzimej rasy wynika również z jej wartości kultury r olniczej. Stanowi ona cenny materiał dla rolnictwa ekologicznego, nie tylko w znaczeniu biologicznym, a le także krajobrazowym i etnograficznym.

Wzorzec bydła polskiego czerwonego:
  • wysokość w krzyżu zwierząt dorosłych: buhaje około 140 cm, krowy około 130 cm
  • umaszczenie jednolite od czerwonego do ciemnoczerwonego: ciemne racice i nozdrza, jasne nogi z ciemnymi końcami
  • cechy budowy: prawidłowo zbudowane nogi i racice, docelowo należy dążyć do poprawy budowy wymienia
  • średnia wydajność mleczna populacji chronionej około3500kg za laktację przy zawartości tłuszczu 4,2-4,5% i białka 3,3-3,6%.
  • typ użytkowy mięsno mleczny
Ocenie wartości użytkowej podlegać będą krowy, które rozpoczęły pierwszą lub pierwszą znaną laktację. Oceny wartości użytkowej krów rasy polskiej czerwonej objętych programem dokonuje podmiot upoważniony do prowadzenia oceny wartości użytkowej bydła. Ocenie podlegają: użytkowość mleczna, czyli wydajność mleka w laktacji, zawartość suchej masy mleka, zawartość tłuszczu i laktozy w mleku, wydajność tłuszczu, białka i laktozy w laktacji oraz zawartość mocznika, użytkowość rozpłodowa, czyli rodzaj porodu i żywotność urodzonego cielęcia cechy funkcjonalne: zawartość komórek somatycznych, szybkość oddawania mleka i zachowanie się zwierzęcia w czasie doju. Rejestrowane są także informacje o zdarzeniach takich jak urodzenia, pokrycia, wycielenia, ubycia, wraz z datami. Na podstawie takich informacji określane są takie cechy jak:
  • użytkowość rozpłodowa
  • okres międzyciążowy
  • okres międzywycieleniowy
  • długość użytkowania krów w stadzie. Pierwiastki są objęte oceną typu i budowy prowadzoną zgodnie z przepisami, w skład której wchodzi:
  • ocena ogólna - kaliber i pojemność, typ i budowa, nogi i racic, wymienia
  • cechy liniowe – wysokość w krzyżu, głębokość tułowia, szerokość klatki piersiowej, ustawienie zadu, szerokość zadu, postawa nóg tylnych, racice, postawa nóg tylnych zawieszenie przednie wymienia, zawieszenie tylne wymienia, wiązadło środkowe wymienia, położenie wymienia, szerokość wymienia, długość stryków, ustawienie stryków tylnych i przednich, charakter mleczny.

Zwiększenie populacji objętej programem realizowane będzie przez powiększenie liczby istniejących oraz obejmowanie programem zwierząt w nowych stadach. Materiał, który pochodzi z planowanych kojarzeń oraz odpowiadający wzorcowi rasy powinien być odchowywany w całości i przeznaczony na remont stada własnego i innych stad biorących udział w programie jak również na zakładanie nowych stad. Pochodzenie buhajów, które zostały zakwalifikowane do uczestnictwa w programie będzie potwierdzane badaniem grup i białek krwi lub badaniem innych markerów genetycznych dokonanym przez uprawnione laboratorium. W stadach, które uczestniczą w programie do rozrodu stosowane będą buhaje wpisane do księgi i zakwalifikowane do udziału w programie oraz nasienie zgromadzone w Banku Materiałów Biologicznych Instytutu Zootechniki. Podstawą doboru zwierząt do kojarzeń będzie ich pochodzenie co oznacza że dobór powinien być prowadzony w taki sposób aby uniknąć wzrostu spokrewnienia. Ojcami tych buhajów mogą być wszystkie samce zakwalifikowane do kojarzeń indywidualnych.

Kryteriami wyboru matek buhajów są:
  • rodowód krowy
  • zgodność ze wzorcem rasy
  • ocena typu i budowy
  • wyniki oceny wartości użytkowe
  • wyniki oceny wartości hodowlanej, jeżeli jest oszacowana

Podmioty zaangażowane w realizację programu będą zabiegały o uzyskanie środków finansowych na jego realizację z programów rolno-środowiskowych, ze środków budżetowych przeznaczonych na dotacje przedmiotowe dla wykonujących zadania na rzecz rolnictwa, projektów badawczych placówek naukowych oraz ze źródeł pozarządowych. W celu rozwoju bydła polskiego czerwonego realizatorzy będą prowadzić działania w kierunku promocji unikalnych walorów tego właśnie bydła, jak również propagowania jego chowu przede wszystkim w gospodarstwach, których produkcja oparta jest na rolnictwie proekologicznym, w gospodarstwach Agro turystycznych oraz w obszarach chronionego krajobrazu, gdzie mamy do czynienia z rozwojem turystyki. Zasady uczestnictwa hodowców w programie hodowlanym będzie określać umowa zawarta pomiędzy hodowcą, czyli właścicielem stada a podmiotem odpowiedzialnym za realizację programu.

Materiał opracowany na podstawie Programu hodowlanego ochrony zasobów genetycznych bydła polskiego czerwonego, autorstwa prof. Hanny Czai-Bagner i mgr Marii Jaszczyńskiej.
Szczegóły na stronie internetowej Programy Ochrony Zasobów Genetycznych Zwierząt Gospodarskich

Autor składa podziękowania Pani dr inż. Annie Majewskiej pracownikowi naukowemu IZOO PIB Balice za udostępnienie materiałów. Projekt programu został przyjęty przez Radę Naukową Instytutu Zootechniki na posiedzeniu w dniu 10 grudnia 2003 r., późniejsze zmiany związane z wdrażaniem programów rolno-środowiskowych zostały przyjęte przez Grupę Roboczą ds. ochrony zasobów genetycznych bydła działającą przy Instytucie Zootechniki na spotkaniu w dniu 3 listopada 2004 r. Program uzyskał akceptację dyrektora IZOO-PIB Balice.